Ավետիք Ի.

ԵՂՆԻԿԸ

«Մի անգամ իմ բարեկամ մի որսորդ մեր հանդի անտառուտ սարերից միեղնիկ նվեր բերեց երեխաներիս համար»:
Այսպես սկսեց ընկերս աշնանային մի երեկո, երբ նստած միասին նրապատշգամբում, հիացած նայում էինք հեքիաթական վերջալույսովվարվռուն սարերին, որոնց վրա մակաղած հոտերի նման մեղմորենհանգչում էին ոսկեգեղմ անտառները:
«Այդ մի մատաղ ու խարտյաշ եղնիկ էր̀ խորունկ, սև ու ջինջ աչքերով, ործածկվում էին երկայն, նուրբ թարթիչների տակ:
Կամաց-կամաց մեր վրա սովորեց նա. էլ չէր փա□չում, չէր վախենումմեզնից. մանավանդ շա՜տ մտերմացել էր երեխաներիս հետ. նրանց հետմիասին վազվզում էր պարտեզում, նրանց հետ ճաշում էր, նրանց հետքնում:
Մի բան ինձ շատ էր զարմացնում: Եղնիկը թեև այնպես ընտելացել էրմեզ, սովորել էր մեր տանն ու դռանը, բայց մեկ-մեկ մեզնից թաքունբարձրանում էր այս պատշգամբը և ուշագրավ, լռիկ նայում էր հեռու` անտառներով փաթաթված սարերին. ականջները լարած խորասույզլսում էր անտառների խուլ ու անդուլ շառաչը, որ երբեմն ուժեղանում էր, երբեմն բարականում` նայելով հովերի թափին: Նայում էր նա այնպե՜սանթարթ և այնպե՜ս ինքնամոռաց, որ երբ պատահում էր բարձրանում էիպատշգամբը, ինձ բավական միջոց չէր նկատում և եր□ հանկարծ ուշքի էրգալիս, նետի պես ծլկվում էր մոտիցս… Արդյոք գիտե՞ր նա, որ ինքըղողանջուն անտառների ազատ երեխան է եղել, որ մայրը այնտեղ է կաթտվել իրեն, որ այնտեղ է իր հայրը եղջյուրները խփել կաղնիներին: Արդյոք, գիտե՞ր, որ այդ խուլ շառաչը անուշ-անուշ օրորել է իրեն առաջինանգամ, և ո՞վ գիտե, գուցե, երազներ է բերել իրեն, սիրուն երազներ… Խե՜ղճ եղնիկ… Կարոտ` իր սիրած գուրգուրող անտառներից և զանգակաղբյուրներից, իր խարտյաշ մորից և շնկշնկան հովերի հետ վազողընկերներից` հիմա տանջվում, տառապում է մեզ մոտ, մտածում էի ես: Եվայնպես սրտանց ցավակցում էի նրան… Չէ՞ որ նա էլ մեզ պես մտածող ևզգայուն հոգի ունի:
Ես շատ էի հարգում նրան, խնդրեմ չծիծաղես վրաս, այո՛, այնքան, որ երբնա բարձրանում էր պատշ□ամբը, հեռացնում էի երեխաներիս, և թողնումէինք նրան մենակ իր ապրումների հետ…
Երբ գրկում էի նրան, այդ նազելի էակին, և նայում էի լեռնայինաղբյուրների նման վճիտ աչուկների մեջ` տեսնում էի այնտեղ միթախծալի, երազուն կարոտ…
Մի գիշեր, մի քամի գիշեր էր, սարերից անսանձ փչում էր քամին, դուռն ուպատուհանները ծեծում ու ծեծկում: Պարզ լսվում էր, որ այնտեղ, անտառում, դարավոր կաղնիներն ու վայրի ընկուզենիները ճակատումէին հողմի դեմ` աղմկում և գոռում: Եվ քամին բերում էր անընդհատանտառի այդ լիակուրծք խշշոցն ու մռունչը, ու թվում էր թե` հենց մերդռան առջև է աղմկահույզ, հողմածեծ անտառը: Երեխաներս վախից կուչէին եկել. մինչդեռ եղնիկը դողում էր մի խենթ սարսուռով: Աչքերըկայծակին էին տալիս: Անթարթ, ամբողջովին լսելիք դառած` ականջ էրդնում նա անտառի հուժկու շառաչին, որ խոսում էր նրա հետ մայրենիլեզվով:
Անտառը կանչում է նրան, ընկերների ազատ վազքն է տեսնում նա մթինթավուտների մացառուտ ժայռերն ի վեր,- մտածում էի ես:
Մի փոքր հետո ավելի սաստկացավ քամին` փոթորիկ դառնալու չափ. մեկ էլ աղմուկով բացվեցին լուսամուտի փեղկերը, և մի ուժգին շառաչմիանգամից ներս խուժեց: Եղնիկը հանկարծակի մի ոստումով ցատկեցլուսամուտի գոգը` աչքերը սուզելով շառաչուն խավարի մեջ: Ես իսկույնվրա վազեցի բռնելու նրան, սակայն նա մի ակնթար□ի մեջ թռավլուսամուտից պարտեզը և ծածկվեց խավարների մեջ…
Դե՛հ, հիմա՛ գնա ու գտիր նրան իր հայրենի անծայր անտառներում…»:1. Տեքստի չորս բառերում տառի փոխարեն վանդակ է դրված, դու՛րս գրիր այդ բառերը՝ լրացնելով բաց թողած տառերը:
—————————————————

—————————————————

—————————————————

—————————————————2. Տեքստից դու՛րս գրիր տրված բառերի հոմանիշները.

ա/զուլալ

————————————————
բ/լուռ

————————————————
գ/ակնդետ

————————————————
դ/ընտանի

————————————————3. Դարձվածքները և համապատասխան բացատրությունները գրի՛ր իրար դիմաց.

ա/ լույս աշխարհ գալ

————————————————
բ/խելքը գլխին

————————————————
գ/կողը հաստ

————————————————
դ/ճաշը եփել

————————————————

ա/մեկին պաժել, լավ ծեծել
բ/համառ, ինքնասածի, կամակոր
գ/դատող, բանիմաց, խելացի
դ/ծնվել,հայտնվել
4. Տեքսից դու՛րս գրիր չորս բարդ բառ:

———————————————

——————————————

——————————————

——————————————5. Տրված օտար բառերը փոխարինի՛ր հայերեն համարժեքներով.

ա/զակազ

————————
բ/մալինա

————————

գ/կենգուրու

———————

դ/ստարտ

————————
6. Տեքստից դու՛րս գրիր եզակի թվով գործածված չորս բառ:

————————————————

————————————————

————————————————

————————————————7. Տրված բառերից յուրաքանչյուրի դիմաց նշված է, թե այն ինչ խոսքի մաս է: Ո՞ր տարբերակում է սխալ նշված.
ա/որսորդ – գոյական
բ/եղնիկ – գոյական
գ/առաջին –ածական
դ/ազատ –ածական8. Տեքստից դու՛րս գրիր մեկական հարցական և բացականչական նախադասություն:
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————9. Գրի՛ր մեկ պարզ ընդարձակ նախադասություն, որի մեջ ստորակետ լինի:
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

10. Ինչպիսի՞ն էր եղնիկը: Նկարագրի՛ր  եղնիկին ̀ օգտագործելով տեքստի բառերը:

Խորը սև աչքերով

—————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————11. Ի՞նչն էր զարմացնում հեղինակին.

ա/ Եղնիկը շատ գեղեցիկ էր ̀ խորունկ, սև ու ջինջ աչքերով:բ/Մտերմացել էր երեխաների հետ, նրանց հետ ճաշում էր, նրանց հետ քնում:

գ/Եղնիկը հանկարծակի մի ոստյունով ցատկեց լուսամուտի գոգը՝ աչքերը սուզելով շառաչյուն խավարի մեջ:

դ/ Եղնիկը թեև ընտելացել էր ընտանիքին ու տանը,բայց մեկ-մեկ թաքուն բարձրանում էր պաշգամբ և լռիկ նայում անտառներով փաթաթված սարերին:p

գ/

12. Ինչի՞ն կարող էր կա րոտել եղնիկը:

Բնությաներ կարոտում այն սարերին կանաչ անտառներին:

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

13. Ինչո՞ւ է հեղինակը հարգում եղնիկին:

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

14. Նկարագրի՛ր անտառը հողմի ժամանակ:

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

15. Տեքսից դու՛րս գրիր այն նախադասությունը, որը քեզ  հուզեց:

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

403

ա)

3245+125=3370

3370-125=3245

բ)

3526+514=4040

4040-514=3526

404

ա)

6153-523=5630

5630+523=6153

բ)

2453-216=2237

2237+216=2453

405

1560×6=9360

9360:6=1560

բ)

4200×50=210000

210000:50=4200

406

ա)

21500:50=430

430×50=21500

բ)

12420:20=621

621×20=12420

1.Ինչպե՞ ենք պետությունները խմբավորվում։

2․ Ինչպե՞ս են որոշում բնակչության թիվը։

3․ Ինչու՞ է  բնակչության թիվը զարգացած երկրներում ավելի քիչ, քան ոչ զարգացած երկրներում։

4․ Ի՞նչ խնդիրներ կարող է հանգեցնել բնակչության արագ աճը։

5․Բնակչության վերարտադրության վրա ի՞նչ գործոններ են ազդում։

6․ Զարդացած և զարգացող երկրներում ի՞նչ ժողովրդագրական քաղաքականություն են իրականացնում։

7․ Ի՞նչ է միգրացիան, քանի՞ տեսակ է լինում։

8․Ի՞նչ է ռասան, քանի՞ տեսակ է լինում թվարկել դրանք։

9․ Ի՞նչ է ազգային կազմը,քանի տեսակ է լինում թվարկեք դրանք։

10․ Թվարկեք լեզվաընտանիքները և լեզվախմբերը։

11․ Ի՞նչ է բնական ռեսուրսը և բնական պայմանը։

12․ Նշեք 5 սպառվող չվերականգնող և 5 սպառվող վերականգնվող ռեսուրս։

13․ Բնակչության քանի՞ վարք կա ռեժիմ ենք առանձնացնում։

14․ Նկարագրել բնական ռեսուրսները առանձին տեսակների տեղաբաշխման առանձնահատկությունները։

15․ Ի՞ նչ է ազգային տնտեսությունը,քանի՞ ճյուղերի է բաժանվոմ։

16․ Ուրվագծային քարտեզի վրա նշե՜լ վառելիքային ռեսուրսներով հարուստ երկրները։

Հարուստ և ինքնատիպ է Հայկական լեռնաշխարհի բուսականությունը. լանդշաֆտները փոխվում են ըստ վերընթաց գոտիականության: Այստեղ աճում է 4 հազար բուսատեսակ, որից մոտ 200-ը (այդ թվում՝ արարատյան ցորենները, հայկական արոսենին, նաիրյան նշենին և այլն) բնաշխարհիկներ են: Կան հազվագյուտ բույսեր՝ հունական շրջահյուսը, ծովոսպը, կովկասյան մրտավարդը, ինչպես նաև այլ վայրերից ներմուծված հազարավոր բուսատեսակներ: Տարածված են նաև եթերայուղատու բույսերն ու դեղաբույսերը:

Հայկական լեռնաշխարհի բուսատեսակների բուժիչ հատկությունները հայտնի էին հնագույն ժամանակներից։

Հայտնի է, որ մ.թ.ա. I դարում Հայոց Արտաշես Բ թագավորը հիմնել էր հատուկ պարտեզաբուրաստաններ, որտեղ աճեցվում էին տարբեր բուժիչ բույսեր: Որոշ բույսեր, օրինակ՝ լոշտակը, սև գնդիկը (սոնիճը), հազարը (կաթնուկը), այնքան հայտնի էին իրենց բուժիչ հատկություններով, որ դարձել էին պաշտամունքի առարկա:

Դեղաբույսերի օգտագործման ավանդույթների մասին են վկայում նաև պեղումների ժամանակ հայտնաբերված բազմաթիվ անոթները՝ դեղաբույսերի սերմերի կամ յուղերի հետքերով։

Դեղաբույսերի բուժիչ հատկությունների մասին հայ մատենագրության մեջ առաջին գրավոր վկայությունը կատարել է Եզնիկ Կողբացին V դարում, իսկ որպես դեղամիջոցներ օգտագործել են բժշկապետեր Մխիթար Հերացին և Ամիրդովլաթ Ամասիացին:
Հայկական դեղաբույսերից են․

 ՕՇԻՆԴՐ ԴԱՌԸ. բժշկության մեջ օգտագործվում է որպես ախորժաբեր և մարսողությունը լավացնող, ճիճվամուղ միջոց, կիրառվում ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդությունների, գաստրիտի, սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության, միգրենի ժամանակ։

ՍՈՒՍԱՄԲԱՐ․ Շնորհիվ վառ արտահայտված հակասեպտիկ հատկությունների՝ օգտագործվում է վերքերի, ինչպես նաև հարբուխի բուժման ժամանակ։

ԱԼՈՃԵՆԻ․ բնութագրվելով մի շարք օգտակար հատկանիշներով՝ ակտիվորեն օգտագործվում է բժշկության մեջ և կոսմետոլոգիայում։

ԴԵՂԱՏՆԱՅԻՆ ԵՐԻՑՈւԿ-Երիցուկի թերթիկներն օգտագործվում են եփուկների և թրմերի մեջ ինչպես ողողումների, ինհալացիայի, լոգանքների, թրջոցների համար։

ՄԱՐԳԱԳԵՏՆԱՅԻՆ ԵՐԵՔՆՈւԿ-հիմնականում, մարգագետնային երեքնուկն օգտագործվում է թեյի, թրմի և եփուկների տեսքով հյուծման և սակավարյունության ժամանակ։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Թվարկել Հայաստանի Հանրապետության դեղաբույսերը։

2․ Ներկայացնել դեղաբույսերի բուժիչ հատկությունները։

3․ Ներկայացնե՜լ ձեզ հայտնի դեղաբույսերը, որոնք որ օգտագործում եք։